PHIGITAL AEGINA ! BIODOME

Οικιακά και αστικά τοπία

Για μια οικολογική κατοικία και γειτονιά Οι πληροφορίες αυτές δεν ενδιαφέρουν μόνο τους ειδικούς σχεδιαστές, χωροτάκτες, μηχανικούς κλπ. αλλά ενδιαφέρουν τον καθένα μας. Αφορμή για τη σύντομη αυτή αναφορά στάθηκε ένα κείμενο του αμερικανικού US Department of Energy (USDE). Τα στοιχεία που παρατίθενται ειδικά για τις βορειοαμερικανικές συνθήκες δεν παύουν να έχουν ενδεικτική σημασία για τη δική μας περιοχή. Η διαμόρφωση των οικιακών και αστικών τοπίων είναι ένα βήμα στην πορεία μας από μια ενεργοβόρο κοινότητα - όπου η λύση του ατομικού προβλήματος επιβαρύνει το συλλογικό οικολογικό πρόβλημα - προς μια οικολογικά αποδεκτή κοινότητα χαμηλών εισροών. Τοπία για εξοικονόμηση ενέργειας Θέλετε να εξοικονομήσετε ενέργεια για την κατοικία σας με φτηνές και αισθητικά ενδιαφέρουσες μεθόδους; Η σωστή φύτευση δέντρων, θάμνων, αμπελιού, χλόης και φρακτών είναι μια απάντηση. Η αρχιτεκτονική τοπίου μπορεί να είναι η καλύτερη μακροπρόθεσμη επένδυση για τη μείωση του κόστους θέρμανσης και ψύξης, ενώ συγχρόνως φέρνει και άλλες βελτιώσεις στη γειτονιά σας. Ένα σχεδιασμένο τοπίο θα μειώσει δραστικά το κόστος ενέργειας για το καλοκαίρι και τον χειμώνα, θα προστατέψει το σπίτι σας από τον χειμερινό άνεμο και τον ήλιο του καλοκαιριού, θα μειώσει την κατανάλωση του νερού, των καυσίμων και των άλλων μέσων διατήρησης της βλάστησης που θέλετε και θα βοηθήσει στον περιορισμό του θορύβου και της αερορρύπανσης. Τοπία στη διάρκεια του χρόνου Η προσεκτική χωροθέτηση δέντρων μπορεί να σημαίνει 25% μείωση της οικιακής ενέργειας για θέρμανση και ψύξη. Λογισμικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν από την USDE πρόβλεψαν ότι η σωστή τοποθέτηση τριών μόνο δέντρων δίνει μια μέση μείωση κόστους ενέργειας ενός νοικοκυριού 100-250 δολαρίων το χρόνο. Κατά μέσο όρο, ένα καλά σχεδιασμένο οικιακό τοπίο παρέχει μια εξοικονόμηση ενέργειας που προσφέρει απόσβεση της αρχικής επένδυσης σε λιγότερο από 8 χρόνια. Π.χ. ένα φυλλοβόλο δέντρο 2,4 μέτρων ύψους (αν το αγοράσετε έτοιμο) κοστίζει όσο ένα παραπέτο για ένα μεγάλο παράθυρο και θα σάς γλιτώσει όχι λίγα χρήματα για ψύξη, ενώ θα δώσει και κάποιον ήλιο το χειμώνα για θέρμανση και φως. Το καλοκαίρι Πρέπει να έχετε παρατηρήσει τη δροσιά στα πάρκα, σε σύγκριση με τους διπλανούς δρόμους της πόλης. Η σκίαση και η εξατμισιδιαπνοή (η διαδικασία με την οποία ένα φυτό δίνει υγρασία) μειώνει τη θερμοκρασία μέχρι και 5 βαθ. Κελσίου. Ένας μεγάλος πλάτανος μπορεί να δώσει στην ατμόσφαιρα μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα μέχρι 15 τόνους νερού! Επειδή ο κρύος αέρας είναι βαρύτερος και μένει στο έδαφος, η θερμοκρασία του αέρα κάτω από τα δέντρα είναι μέχρι 14 βαθμούς χαμηλότερη από ότι πάνω από την κόμη τους. Μελέτες του Lawrence Berkeley Laboratory έδειξαν ημερήσιες μέσες θερμοκρασίες αέρα 2-3 βαθ. Κελσίου χαμηλότερες σε γειτονιές με δέντρα από ότι σε γειτονιές χωρίς δέντρα. Ένα καλά σχεδιασμένο τοπίο μπορεί να σημαίνει μείωση ενέργειας για ένα απροστάτευτο σπίτι κατά 15-50%. Μια μελέτη στην Pennsylvania ανέφερε μείωση κόστους κλιματισμού της τάξης του 75% για μικρά λυόμενα σπίτια. Το χειμώνα Εάν η θερμοκρασία του αέρα είναι -12 βαθ. Κελσίου και η ταχύτητα του ανέμου 32 χιλ/ώρα, το «ενεργό κρύο» είναι -31 βαθ. Κελσίου. Τα δέντρα, οι φράχτες και τα άλλα γεωγραφικά στοιχεία του χώρου μπορούν να χρησιμεύσουν ως ανεμοφράχτες. Μια μελέτη στην South Dakota έδειξε ότι οι ανεμοφράχτες στα βόρεια, δυτικά και ανατολικά του σπιτιού μειώνουν την κατανάλωση καυσίμων κατά 40%. Τα σπίτια με ανεμοφράχτες που βρίσκονταν μόνο στην κατεύθυνση από όπου έρχεται ο άνεμος, είχαν μείωση 25% σε σχέση με παρόμοια αλλά απροστάτευτα. Αν ζείτε σε τόπο με ισχυρούς χειμερινούς ανέμους, ένα σχεδιασμένο οικιακό τοπίο μπορεί να μειώσει τους χειμωνιάτικους λογαριασμούς σας περίπου κατά το ένα τρίτο. Τοπία για καθαρότερο περιβάλλον Εκτεταμένη βλάστηση, με δέντρα κυρίως, και διαμόρφωση τοπίου με βάση το τοπικό κλίμα σημαίνει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον. Τα δέντρα και η βλάστηση γενικά ελέγχουν την διάβρωση των εδαφών, προστατεύουν τα υδατικά αποθέματα, δίνουν τροφή, δίνουν οικοφωλεές και βιοτόπους για την άγρια ζωή, απορροφούν το θόρυβο, φιλτράρουν την ατμόσφαιρα καθώς απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και αφήνουν οξυγόνο. Η National Academy of Sciences εκτιμά ότι στις αστικές περιοχές της Αμερικής μπορούν να φυτευθούν 100 εκατομ. μεγάλα δέντρα και ότι, πέραν του ότι θα έπαιρναν χρώμα οι σκοτεινές αστικές περιοχές, αυτό θα σήμαινε μια ετήσια μείωση ενέργειας 50 δισεκ. κιλοβατώρες, δηλαδή το 25% των 200 δισεκ. κιλοβατωρών που καταναλώνουν κάθε χρόνο τα κλιματιστικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό θα σήμαινε επίσης μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά 32 εκατομ. μετρικούς τόνους το χρόνο και μείωση κόστους παροχής ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές 3,5 δισεκ. δολάρια το χρόνο (με μέσο όρο 0,07 δολ/κιλοβατώρα). Και ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση των κλιματιστικών αποτελεί αποφυγή του ατομικού προβλήματος με ταυτόχρονη επιδείνωση του συλλογικού προβλήματος της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και του πλανήτη, επειδή στην θερμότητα που αποβάλλεται έξω από τον κλιματιζόμενο χώρο προστίθεται και η ενέργεια που καταναλώνεται από τις συσκευές (πολύ περισσότερο αν συνυπολογίσουμε και το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο της κατασκευής της τεχνολογίας). Μερικά είδη δέντρων, θάμνων και χλόης απαιτούν λιγότερο νερό από άλλα. Μερικά έχουν ορισμένες επιθυμητές ιδιότητες (π.χ. ύψος) και απαιτούν λιγότερη φροντίδα. Με όλα αυτά, μειώνετε τα καύσιμα, το νερό, το χρήμα και τον χρόνο σας για περιποιήσεις, ποτίσματα κλπ. Επίσης, τα μηχανήματα με κινητήρα εσωτερικής καύσης ρυπαίνουν το περιβάλλον. Κλίμα και περιοχή Κλίμα Υπάρχουν γενικά 4 κλιματικές ζώνες: ήπιο κλίμα, ξηροθερμικό, θερμό και υγρό και ψυχρό. Οι στρατηγικές διαμόρφωσης τοπίου για εξοικονόμηση ενέργειας εξαρτώνται από την περιοχή στην οποία ζείτε. Αναφέρονται αυτές παρακάτω κατά περιοχή και με σειρά σπουδαιότητας. Ήπιο κλίμα: Μεγιστοποίηση της θέρμανσης από τον ήλιο τον χειμώνα. Μεγιστοποίηση σκίασης το καλοκαίρι. Απομάκρυνση των χειμερινών ανέμων από τα κτίρια. Οδήγηση της καλοκαιρινής αύρας προς το σπίτι. Ξηροθερμικό: Σκίαση οροφών, τοίχων και παραθύρων. Επιτρέψτε τους καλοκαιρινούς ανέμους να φτάνουν σε ένα σπίτι που δροσίζεται με φυσικό τρόπο. Εμποδίστε ή αλλάξτε την κατεύθυνση των ανέμων μακριά από ένα σπίτι με τεχνητό κλιματισμό. Θερμό και υγρό: Οδηγείστε τα αεράκια του καλοκαιριού προς το σπίτι. Μεγιστοποιείστε την καλοκαιρινή σκίαση με δέντρα που επιτρέπουν την διείσδυση του χειμωνιάτικου ήλιου με χαμηλή γωνία. Αποφύγετε κοντά στο σπίτι βλάστηση που απαιτεί συχνό πότισμα. Ψυχρό: Για προστασία του σπιτιού από τους κρύους χειμερινούς ανέμους, χρησιμοποιείτε πυκνούς ανεμοφράχτες. Σημειώστε ότι όσο κοντύτερα στο σπίτι βρίσκεται ένας ανεμοφράχτης, τόσο πυκνότερος πρέπει να είναι. Αφήστε τον χειμερινό ήλιο να φτάνει τα νότια παράθυρα. Σκιάστε τα νότια και τα δυτικά παράθυρα και τοίχους από τον απευθείας καλοκαιρινό ήλιο, στην περίπτωση που η ζέστη του καλοκαιριού δημιουργεί πρόβλημα. Μικροκλίμα Αυτό είναι το κλίμα που άμεσα περιβάλλει το σπίτι σας. Αν το σπίτι είναι σε μια νότια πλαγιά που δέχεται τον ήλιο, μάλλον πρέπει να έχει ένα ζεστό μικροκλίμα ακόμα κι αν ζείτε σε μια δροσερή περιοχή. Κι αν ζείτε σε μια περιοχή θερμή και υγρή, το σπίτι σας ίσως βρίσκεται σε ένα ευχάριστο μικροκλίμα λόγω της άφθονης σκιάς και της ξηρής αύρας. Σώματα νερού που βρίσκονται κοντά μπορεί να αυξάνουν την υγρασία της περιοχής ή να μειώνουν την θερμοκρασία του αέρα. Το μικροκλίμα του σπιτιού σας μπορεί να είναι περισσότερο ηλιόλουστο, σκιερό, με ανέμους, ήρεμο, βροχερό, με χιόνια, υγρό ή ξηρό από τις μέσες συνθήκες του τόπου. Όλοι αυτοί οι παράγοντες βοηθούν στον προσδιορισμό των φυτών που θα μεγαλώσουν ή δεν θα μεγαλώσουν στο μικροκλίμα σας. Η περιοχή και ο σχεδιασμός Ένα σπίτι καλά προσανατολισμένο και καλά σχεδιασμένο δέχεται τον χειμερινό ήλιο με τη χαμηλή γωνία πρόσπτωσης, απομακρύνει τον καλοκαιρινό σκληρό ήλιο και ελαχιστοποιεί την ψυκτική δράση των χειμερινών ανέμων. Αν χτίζετε ένα σπίτι, λάβετε υπόψη τον προσανατολισμό του. Στο βόρειο ημισφαίριο, είναι συνήθως καλύτερα να τοποθετείται ο επιμήκης άξονας του σπιτιού στη ανατολική-δυτική διεύθυνση. Ο μακρύτερος τοίχος με τη μέγιστη επιφάνεια παραθύρων πρέπει να έχει πρόσωπο τα νότια ή τα νοτιοανατολικά. Οι τοίχοι που βλέπουν στο βορρά και τη δύση πρέπει να έχουν λιγότερα παράθυρα, μια και αυτοί δέχονται τους επικρατούντες βόρειους ανέμους. Τα βόρεια παράθυρα βλέπουν λίγο ήλιο. Ίσως μπορείτε να σχεδιάσετε και να προσανατολίσετε το νέο σας σπίτι με τρόπο ώστε να μεγιστοποιείτε την επίδραση των φυσικών πλεονεκτημάτων της περιοχής σας και να ελαχιστοποιείτε τα μειονεκτήματα. Παρατηρείστε με προσοχή την έκθεση στον ήλιο, τον άνεμο και το νερό. Επίσης παρατηρείστε την θέση και την εγγύτητα κτιρίων, φραχτών, σωμάτων νερού, δέντρων και γης (γήπεδα, χλόη κλπ.) και εκτιμείστε τις πιθανές επιδράσεις. Τα κτίρια δίνουν σκιά και προστασία από τον άνεμο. Οι φράχτες και οι τοίχοι εμποδίζουν ή οδηγούν τον άνεμο. Τα σώματα νερού κάνουν πιο ήπιες τις θερμοκρασίες αλλά από την άλλη αυξάνουν την υγρασία και παράγουν αντηλιά. Τα δέντρα δίνουν σκιά, εμποδίζουν τους ανέμους ή οδηγούν τους ανέμους. Η ακάλυπτη γη δίνει ή απορροφά θερμότητα, ανάλογα με το αν έχει χρωματισμό ανοικτό ή σκούρο. Αν το σπίτι σας είναι ήδη χτισμένο, καταγράψτε τα υπάρχοντα προβλήματα και χρησιμοποιείστε τις ακόλουθες ιδέες για να ελαχιστοποιήσετε τα προβλήματά σας. Σκίαση Η αναγκαιότητα των κλιματιστικών προκύπτει από την είσοδο της ηλιακής θερμότητας μέσα από τα παράθυρα και την απορρόφησή της από την οροφή. Η σκίαση είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος να ελαττώσουμε την είσοδο της θερμότητας του ήλιου. Σωστή χρήση της σκιάς σημαίνει να ξέρουμε το μέγεθος, το σχήμα και τον χώρο της σκιάς που κινείται πίσω από το αντικείμενο που σκιάζει. Να θυμάστε ότι τα σπίτια των ψυχρών περιοχών ίσως να μην υπερθερμαίνονται ποτέ από τον ήλιο. Τα δέντρα ποικίλουν στο μέγεθος, την πυκνότητα του φυλλώματος και το σχήμα της κόμης. Με τα φυλλοβόλα δέντρα μπλοκάρουμε την ηλιακή θερμότητα το καλοκαίρι και συγχρόνως δεν εμποδίζουμε πολλή από αυτήν τον χειμώνα. Για να έχουμε συνεχή σκιά ή και να μπλοκάρουμε τους ισχυρούς ανέμους, υπάρχουν τα αειθαλή δέντρα και θάμνοι. Τα φυλλοβόλα δέντρα με ψηλή και πλατειά κόμη (φύλλα και κλαδιά) μπορούν να φυτευτούν στα νότια του σπιτιού σας για να δώσουν τη μέγιστη σκίαση της οροφής το καλοκαίρι. Τα δέντρα με κόμη που φτάνει χαμηλά στο έδαφος είναι καλύτερα για την δυτική πλευρά, όπου η σκιά είναι χρήσιμη μέχρι τις χαμηλές γωνίες πρόσπτωσης το απόγευμα. Τα δέντρα δεν πρέπει να φυτεύονται στις νότιες πλευρές σπιτιών που έχουν ενεργά ή παθητικά συστήματα θέρμανσης από τον ήλιο και βρίσκονται σε ψυχρά κλίματα, επειδή έτσι θα μπλοκάρεται ο χειμερινός ήλιος. Ένα φυλλοβόλο δέντρο δίπλα στο σπίτι σας θα αρχίσει να σκιάζει τα παράθυρα από τότε που θα αποκτήσει ύψος 2-2,5 μέτρων. Ανάλογα με το είδος και το σπίτι, θα σκιάσει την οροφή σε 5-10 χρόνια. Αν έχετε κλιματιστικό, λάβετε υπόψη ότι η σκίαση της συσκευής μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητά της κατά 10%. Τα δέντρα, οι θάμνοι και τα φυτά εδαφοκάλυψης σκιάζουν το έδαφος και την γη γύρω από το σπίτι. Αυτό μειώνει την εκπομπή θερμότητας και δροσίζει τον αέρα πριν αυτός φτάσει τους τοίχους και τα παράθυρα. Βάλτε έναν μεγάλο θάμνο ή σειρά θάμνων για να σκιάσετε έναν διάδρομο. Βάλτε έναν φράχτη που θα σκιάζει ένα μονοπάτι. Βάλτε μια κληματαριά πάνω από ένα πλακόστρωτο. Τα κλήματα μπορούν να σκιάσουν έναν τοίχο από τον δεύτερο χρόνο τους. Ένα πλέγμα με αναρριχώμενα κλήματα μπορούν να σκιάσουν την περίμετρο του σπιτιού και από την άλλη να αφήνουν το αεράκι κάτω από την σκιαζόμενη περιοχή. Θάμνοι που θα φυτευτούν κοντά στο σπίτι γρήγορα θα μεγαλώσουν και μπορούν να σκιάσουν τους τοίχους και τα παράθυρα σε λίγα χρόνια. Όταν ωστόσο η υγρασία είναι ένα πρόβλημα, μην βάζετε κοντά στο σπίτι φυτά με πυκνό φύλλωμα. Τα σωστά σπίτια στα υγρά κλίματα αφήνουν τον άνεμο να κυκλοφορεί γύρω, ώστε το σπίτι και το γύρω έδαφος να είναι σχετικά ξηρό. Προστασία από τον άνεμο Μια κατάλληλη διαμόρφωση του τοπίου μπορεί να σημαίνει εξαίρετη προστασία από τον άνεμο και σημαντική μείωση ενέργειας για θέρμανση. Τα οφέλη θα γίνονται μεγαλύτερα όσο τα δέντρα και οι θάμνοι μεγαλώνουν. Οι καλύτεροι ανεμοφράχτες σταματούν τον άνεμο κοντά στο έδαφος με τη χαμηλή τους κόμη. Τα αειθαλή δέντρα και οι μικροί και μεγάλοι θάμνοι στα βόρεια και βορειοδυτικά είναι οι συνηθέστεροι ανεμοφράχτες. Συχνά φυτεύονται σε μίξη, ώστε να κόβουν τον άνεμο από το έδαφος μέχρι ένα μεγάλο ύψος. Επίσης αειθαλή δέντρα σε συνδυασμό με έναν τοίχο, φράχτη ή ανάχωμα (φυσικό ή τεχνητό) μπορούν να αλλάζουν την κατεύθυνση του ανέμου ή να τον σηκώνουν πάνω από το σπίτι. Μη φυτεύετε τα αειθαλή πολύ κοντά στη νότια πλευρά του σπιτιού στην περίπτωση που έχει σημασία η θέρμανση από τον χειμερινό ήλιο. Ένας ανεμοφράχτης μειώνει την ταχύτητα του αέρα για μια απόσταση περίπου 30 φορές το ύψος του ανεμοφράχτη. Αλλά για μέγιστη προστασία, φυτέψτε τον ανεμοφράχτη σας σε μια απόσταση από το σπίτι 2-5 φορές το ύψος των ώριμων δέντρων. Αν το χιόνι συσσωρεύεται στην περιοχή σας, φυτέψτε χαμηλούς θάμνους στην προσήνεμη πλευρά του ανεμοφράχτη. Θα παγιδεύουν το χιόνι πριν φτάσει στο σπίτι σας. Επιπλέον, οι μικροί και μεγάλοι θάμνοι και οι κληματαριές δίπλα στο σπίτι δημιουργούν χώρους ακίνητου αέρα που μονώνουν το σπίτι χειμώνα και καλοκαίρι. Φυτέψτε ώστε να υπάρχει ένα κενό το λιγότερο 30 εκατοστών μεταξύ των αναπτυγμένων φυτών και των τοίχων. Οι καλοκαιρινοί άνεμοι κυρίως τη νύχτα μπορούν να δροσίσουν το σπίτι αν το αερίζουν. Ωστόσο, εάν είναι θερμοί και το σπίτι έχει κλιματιστικά όλο το καλοκαίρι, τότε ίσως πρέπει να μην κυκλοφορούν αυτοί οι άνεμοι κοντά στο σπίτι. Με βέλη σχεδιάστε τις γωνίες του ήλιου και των επικρατούντων ανέμων για χειμώνα και για καλοκαίρι. Γραμμοσκιάστε τις επιφάνειες που θέλουν σκίαση ή προστασία από τον άνεμο. Με βέλη δείξτε πού θέλετε η θέα να διατηρηθεί ή να εμποδιστεί. Βάλτε τα σημεία που θέλετε να προστατέψετε από θορύβους. Δείξτε τις περιοχές όπου το ύψος ή το πλάτος πρέπει να είναι περιορισμένο, όπως κάτω από γραμμές ηλεκτρικού ή στα πλαϊνά διαδρόμων. Δείξτε τα σημεία της αυλής που έχουν πρόβλημα κατακράτησης νερών. Μερικά φυτά δεν αγαπούν εδάφη που δεν στραγγίζονται καλά, για άλλα ισχύει το αντίθετο. Βάλτε την υπάρχουσα βλάστηση. Συνεκτιμήστε την αντικατάστασή τους αν είναι γέρικα ή άρρωστα και το αν δίνουν καλή σκιά ή προστασία από ανέμους. Ίσως να θέλετε να ενισχύσετε τα όρια της περιουσίας σας ή να περιορίσετε τον θόρυβο από έναν δρόμο. Μπορεί να γίνει ένας ζωντανός φράχτης από πυκνή βλάστηση. Ανάλογα με τη θέση και τη χρήση, μπορεί να είναι ψηλός ή κοντός, πλατύς ή στενός, ανοιχτός ή πυκνός. Υπάρχουν είδη φυτών πολύ κατάλληλα για φράχτες. Περιοχές με χλόη που δεν θα χρησιμοποιηθούν για καθιστικά ή για παιχνίδι μπορούν να μετατραπούν σε ξηροτοπικές περιοχές. Η ξηροτοπία είναι μια τεχνική τοπίου που κάνει χρήση βλάστησης που αντέχει στην ξηρασία και επιβιώνει με τη βροχή και την εδαφική υγρασία. Με την μετατροπή συμβατικής πρασιάς σε τέτοια εναλλακτική, θα έχετε εξοικονόμηση ενέργειας και νερού. Αν μένετε σε αστική περιοχή με μικρές αυλές και κλειστές γειτονιές, ίσως η αυλή του γείτονά σας να είναι το καλύτερο μέρος για ένα δέντρο που θα σκιάσει τα νότια παράθυρά σας. Και η δική σας αυλή ίσως είναι το καλύτερο μέρος για τον δικό του ανεμοφράχτη. Ίσως η συμμετοχή του γείτονα στο δικό σας σχέδιο να ωφελήσει όλους. Όσο περισσότερο καθορίζετε τους στόχους σας και εξοικειώνεστε με τα χαρακτηριστικά της αυλής σας - τα παρόντα και τα επιθυμητά - τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η επιτυχία. Περιοδικό "Νέα Σελήνη" Επιμέλεια - Επεξεργασία: Γιάννης Γερόπουλος, Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος http://www.oikoen.gr/selides/landscape.htm